Liutprand,Hist。l。iii。c。2。ThenameofAquileiawassometimesappliedtoForumJulii,CividaddelFriuli,themorerecentcapitaloftheVenetianprovince。
  Note:ComparethecuriousLatinpoemsonthedestructionofAquileia,publishedbyM。EndlicherinhisvaluablecatalogueofLatinMss。inthelibraryofVienna,p。298,&c。
  Repletaquondamdomibussublimibus,ornatismire,niveis,marmorels,Nuneferaxfrugummetirisfuniculoruricolarum。
  ThemonkishpoethashisconsolationinAttila'ssufferingsinsoulandbody。
  VindictamtamennonevasitimpiusdestructortuusAttilasevissimus,Nuncignisimulgehennaeetvermibusexcruciatur—P。290。—M。]
  [Footnote51:IndescribingthiswarofAttila,awarsofamous,butsoimperfectlyknown,IhavetakenformyguidestwolearnedItalians,whoconsideredthesubjectwithsomepeculiaradvantages;Sigonius,deImperioOccidentali,l。xiii。inhisworks,tom。i。p。495—502;andMuratori,Annalid'Italia,tom。
  iv。p。229—236,8vo。edition。]
  [Footnote52:ThisanecdotemaybefoundundertwodifferentarticlesofthemiscellaneouscompilationofSuidas。]
  [Footnote53:Leorespondit,humana,hocpictummanu:
  Videreshominemdejectum,sipingereLeonesscirent。
  AppendixadPhaedrum,Fab。xxv。
  ThelioninPhaedrusveryfoolishlyappealsfrompicturestotheamphitheatre;andIamgladtoobserve,thatthenativetasteofLaFontainel。iii。fablex。hasomittedthismostlameandimpotentconclusion。]
  ItisasayingworthyoftheferociousprideofAttila,thatthegrassnevergrewonthespotwherehishorsehadtrod。Yetthesavagedestroyerundesignedlylaidthefoundationofarepublic,whichrevived,inthefeudalstateofEurope,theartandspiritofcommercialindustry。ThecelebratednameofVenice,orVenetia,^54wasformerlydiffusedoveralargeandfertileprovinceofItaly,fromtheconfinesofPannoniatotheRiverAddua,andfromthePototheRhaetianandJulianAlps。
  BeforetheirruptionoftheBarbarians,fiftyVenetiancitiesflourishedinpeaceandprosperity:Aquileiawasplacedinthemostconspicuousstation:buttheancientdignityofPaduawassupportedbyagricultureandmanufactures;andthepropertyoffivehundredcitizens,whowereentitledtotheequestrianrank,musthaveamounted,atthestrictestcomputation,toonemillionsevenhundredthousandpounds。ManyfamiliesofAquileia,Padua,andtheadjacenttowns,whofledfromtheswordoftheHuns,foundasafe,thoughobscure,refugeintheneighboringislands。
  ^55AttheextremityoftheGulf,wheretheAdriaticfeeblyimitatesthetidesoftheocean,nearahundredsmallislandsareseparatedbyshallowwaterfromthecontinent,andprotectedfromthewavesbyseverallongslipsofland,whichadmittheentranceofvesselsthroughsomesecretandnarrowchannels。^56Tillthemiddleofthefifthcentury,theseremoteandsequesteredspotsremainedwithoutcultivation,withfewinhabitants,andalmostwithoutaname。ButthemannersoftheVenetianfugitives,theirartsandtheirgovernment,weregraduallyformedbytheirnewsituation;andoneoftheepistlesofCassiodorus,^57whichdescribestheirconditionaboutseventyyearsafterwards,maybeconsideredastheprimitivemonumentoftherepublic。TheministerofTheodoriccomparesthem,inhisquaintdeclamatorystyle,towater—fowl,whohadfixedtheirnestsonthebosomofthewaves;andthoughheallows,thattheVenetianprovinceshadformerlycontainedmanynoblefamilies,heinsinuates,thattheywerenowreducedbymisfortunetothesamelevelofhumblepoverty。Fishwasthecommon,andalmosttheuniversal,foodofeveryrank:theironlytreasureconsistedintheplentyofsalt,whichtheyextractedfromthesea:andtheexchangeofthatcommodity,soessentialtohumanlife,wassubstitutedintheneighboringmarketstothecurrencyofgoldandsilver。A
  people,whosehabitationsmightbedoubtfullyassignedtotheearthorwater,soonbecamealikefamiliarwiththetwoelements;
  andthedemandsofavaricesucceededtothoseofnecessity。Theislanders,who,fromGradotoChiozza,wereintimatelyconnectedwitheachother,penetratedintotheheartofItaly,bythesecure,thoughlaborious,navigationoftheriversandinlandcanals。Theirvessels,whichwerecontinuallyincreasinginsizeandnumber,visitedalltheharborsoftheGulf;andthemarriagewhichVeniceannuallycelebrateswiththeAdriatic,wascontractedinherearlyinfancy。TheepistleofCassiodorus,thePraetorianpraefect,isaddressedtothemaritimetribunes;andheexhortsthem,inamildtoneofauthority,toanimatethezealoftheircountrymenforthepublicservice,whichrequiredtheirassistancetotransportthemagazinesofwineandoilfromtheprovinceofIstriatotheroyalcityofRavenna。Theambiguousofficeofthesemagistratesisexplainedbythetradition,that,inthetwelveprincipalislands,twelvetribunes,orjudges,werecreatedbyanannualandpopularelection。TheexistenceoftheVenetianrepublicundertheGothickingdomofItaly,isattestedbythesameauthenticrecord,whichannihilatestheirloftyclaimoforiginalandperpetualindependence。^58
  [Footnote54:PaultheDeacondeGestisLangobard。l。ii。c。14,p。784describestheprovincesofItalyabouttheendoftheeighthcenturyVenetianonsoluminpaucisinsulisquasnuncVenetiasdicimus,constat;sedejusterminusaPannoniaefinibususqueAdduamfluviumprotelatur。ThehistoryofthatprovincetilltheageofCharlemagneformsthefirstandmostinterestingpartoftheVeronaIllustrata,p。1—388,inwhichthemarquisScipioMaffeihasshownhimselfequallycapableofenlargedviewsandminutedisquisitions。]
  [Footnote55:Thisemigrationisnotattestedbyanycontemporaryevidence;butthefactisprovedbytheevent,andthecircumstancesmightbepreservedbytradition。ThecitizensofAquileiaretiredtotheIsleofGradus,thoseofPaduatoRivusAltus,orRialto,wherethecityofVenicewasafterwardsbuilt,&c。]
  [Footnote56:ThetopographyandantiquitiesoftheVenetianislands,fromGradustoClodia,orChioggia,areaccuratelystatedintheDissertatioChorographicadeItaliaMediiAevi。p。
  151—155。]
  [Footnote57:Cassiodor。Variar。l。xii。epist。24。MaffeiVeronaIllustrata,parti。p。240—254hastranslatedandexplainedthiscuriousletter,inthespiritofalearnedantiquarianandafaithfulsubject,whoconsideredVeniceastheonlylegitimateoffspringoftheRomanrepublic。Hefixesthedateoftheepistle,andconsequentlythepraefecture,ofCassiodorus,A。D。523;andthemarquis'sauthorityhasthemoreweight,ashepreparedaneditionofhisworks,andactuallypublishedadissertationonthetrueorthographyofhisname。
  SeeOsservazioniLetterarie,tom。ii。p。290—339。]
  [Footnote*:ThelearnedcountFigliasihasproved,inhismemoirsupontheVenetiMemoriede'VenetiprimiesecondidelconteFigliasi,t。vi。Veneziai,796,thatfromthemostremoteperiod,thisnation,whichoccupiedthecountrywhichhassincebeencalledtheVenetianStatesorTerraFirma,likewiseinhabitedtheislandsscattereduponthecoast,andthatfromthencearosethenamesofVenetiaprimaandsecunda,ofwhichthefirstappliedtothemainlandandthesecondtotheislandsandlagunes。FromthetimeofthePelasgiandoftheEtrurians,thefirstVeneti,inhabitingafertileandpleasantcountry,devotedthemselvestoagriculture:thesecond,placedinthemidstofcanals,atthemouthofseveralrivers,convenientlysituatedwithregardtotheislandsofGreece,aswellasthefertileplainsofItaly,appliedthemselvestonavigationandcommerce。
  BothsubmittedtotheRomansashorttimebeforethesecondPunicwar;yetitwasnottillafterthevictoryofMariusovertheCimbri,thattheircountrywasreducedtoaRomanprovince。Undertheemperors,VenetiaPrimaobtainedmorethanonce,byitscalamities,aplaceinhistory。**Butthemaritimeprovincewasoccupiedinsaltworks,fisheries,andcommerce。TheRomanshaveconsideredtheinhabitantsofthispartasbeneaththedignityofhistory,andhavelefttheminobscurity。***Theydweltthereuntiltheperiodwhentheirislandsaffordedaretreattotheirruinedandfugitivecompatriots。Sismondi。Hist。desRep。
  Italiens,v。i。p。313。—G。
  Compare,ontheoriginofVenice,Daru,Hist。deVenise,vol。i。c。l。—M。]
  [Footnote58:See,inthesecondvolumeofAmelotdelaHoussaie,HistoireduGouvernementdeVenise,atranslationofthefamousSquittinio。Thisbook,whichhasbeenexaltedfaraboveitsmerits,isstained,ineveryline,withthedisingenuousmalevolenceofparty:buttheprincipalevidence,genuineandapocryphal,isbroughttogetherandthereaderwilleasilychoosethefairmedium。]
  TheItalians,whohadlongsincerenouncedtheexerciseofarms,weresurprised,afterfortyyears'peace,bytheapproachofaformidableBarbarian,whomtheyabhorred,astheenemyoftheirreligion,aswellasoftheirrepublic。Amidstthegeneralconsternation,Aetiusalonewasincapableoffear;butitwasimpossiblethatheshouldachieve,aloneandunassisted,anymilitaryexploitsworthyofhisformerrenown。TheBarbarianswhohaddefendedGaul,refusedtomarchtothereliefofItaly;
  andthesuccorspromisedbytheEasternemperorweredistantanddoubtful。SinceAetius,attheheadofhisdomestictroops,stillmaintainedthefield,andharassedorretardedthemarchofAttila,henevershowedhimselfmoretrulygreat,thanatthetimewhenhisconductwasblamedbyanignorantandungratefulpeople。^59IfthemindofValentinianhadbeensusceptibleofanygeneroussentiments,hewouldhavechosensuchageneralforhisexampleandhisguide。ButthetimidgrandsonofTheodosius,insteadofsharingthedangers,escapedfromthesoundofwar;
  andhishastyretreatfromRavennatoRome,fromanimpregnablefortresstoanopencapital,betrayedhissecretintentionofabandoningItaly,assoonasthedangershouldapproachhisImperialperson。Thisshamefulabdicationwassuspended,however,bythespiritofdoubtanddelay,whichcommonlyadherestopusillanimouscounsels,andsometimescorrectstheirpernicioustendency。TheWesternemperor,withthesenateandpeopleofRome,embracedthemoresalutaryresolutionofdeprecating,byasolemnandsuppliantembassy,thewrathofAttila。ThisimportantcommissionwasacceptedbyAvienus,who,fromhisbirthandriches,hisconsulardignity,thenumeroustrainofhisclients,andhispersonalabilities,heldthefirstrankintheRomansenate。ThespeciousandartfulcharacterofAvienus^60
  wasadmirablyqualifiedtoconductanegotiationeitherofpublicorprivateinterest:hiscolleagueTrigetiushadexercisedthePraetorianpraefectureofItaly;andLeo,bishopofRome,consentedtoexposehislifeforthesafetyofhisflock。ThegeniusofLeo^61wasexercisedanddisplayedinthepublicmisfortunes;andhehasdeservedtheappellationofGreat,bythesuccessfulzealwithwhichhelaboredtoestablishhisopinionsandhisauthority,underthevenerablenamesoforthodoxfaithandecclesiasticaldiscipline。TheRomanambassadorswereintroducedtothetentofAttila,ashelayencampedattheplacewheretheslow—windingMinciusislostinthefoamingwavesoftheLakeBenacus,^62andtrampled,withhisScythiancavalry,thefarmsofCatullusandVirgil。^63TheBarbarianmonarchlistenedwithfavorable,andevenrespectful,attention;andthedeliveranceofItalywaspurchasedbytheimmenseransom,ordowry,oftheprincessHonoria。Thestateofhisarmymightfacilitatethetreaty,andhastenhisretreat。Theirmartialspiritwasrelaxedbythewealthandidolenceofawarmclimate。
  TheshepherdsoftheNorth,whoseordinaryfoodconsistedofmilkandrawflesh,indulgedthemselvestoofreelyintheuseofbread,ofwine,andofmeat,preparedandseasonedbytheartsofcookery;andtheprogressofdiseaserevengedinsomemeasuretheinjuriesoftheItalians。^64WhenAttiladeclaredhisresolutionofcarryinghisvictoriousarmstothegatesofRome,hewasadmonishedbyhisfriends,aswellasbyhisenemies,thatAlarichadnotlongsurvivedtheconquestoftheeternalcity。Hismind,superiortorealdanger,wasassaultedbyimaginaryterrors;norcouldheescapetheinfluenceofsuperstition,whichhadsooftenbeensubservienttohisdesigns。^65ThepressingeloquenceofLeo,hismajesticaspectandsacerdotalrobes,excitedthevenerationofAttilaforthespiritualfatheroftheChristians。Theapparitionofthetwoapostles,St。PeterandSt。Paul,whomenacedtheBarbarianwithinstantdeath,ifherejectedtheprayeroftheirsuccessor,isoneofthenoblestlegendsofecclesiasticaltradition。ThesafetyofRomemightdeservetheinterpositionofcelestialbeings;andsomeindulgenceisduetoafable,whichhasbeenrepresentedbythepencilofRaphael,andthechiselofAlgardi。^66
  [Footnote59:SirmondNot。adSidon。Apollin。p。19haspublishedacuriouspassagefromtheChronicleofProsper。
  Attila,redintegratisviribus,quasinGalliaamiserat,ItaliamingrediperPannoniasintendit;nihilducenostroAetiosecundumpriorisbellioperaprospiciente,&c。HereproachesAetiuswithneglectingtoguardtheAlps,andwithadesigntoabandonItaly;
  butthisrashcensuremayatleastbecounterbalancedbythefavorabletestimoniesofIdatiusandIsidore。]
  [Footnote60:SeetheoriginalportraitsofAvienusandhisrivalBasilius,delineatedandcontrastedintheepistlesi。9。p。22
  ofSidonius。Hehadstudiedthecharactersofthetwochiefsofthesenate;butheattachedhimselftoBasilius,asthemoresolidanddisinterestedfriend。]
  [Footnote61:ThecharacterandprinciplesofLeomaybetracedinonehundredandforty—oneoriginalepistles,whichillustratetheecclesiasticalhistoryofhislongandbusypontificate,fromA。D。440to461。SeeDupin,BibliothequeEcclesiastique,tom。
  iii。partiip。120—165。]
  [Footnote62:—tardisingensubiflexibuserratMincius,ettenerapraetexitarundineripas————
  Annelacustantos,teLarimaxime,tequeFluctibus,etfremituassurgensBenacemarino。]
  [Footnote63:ThemarquisMaffeiVeronaIllustrata,parti。p。
  95,129,221,partii。p。2,6hasillustratedwithtasteandlearningthisinterestingtopography。HeplacestheinterviewofAttilaandSt。LeonearAriolica,orArdelica,nowPeschiera,attheconfluxofthelakeandriver;ascertainsthevillaofCatullus,inthedelightfulpeninsulaofSirmio,anddiscoverstheAndesofVirgil,inthevillageofBandes,preciselysituate,quasesubducerecollesincipiunt,wheretheVeronesehillsimperceptiblyslopedownintotheplainofMantua。
  Note:Gibbonhasmadeasingularmistake:theMinciusflowsoutoftheBonacusatPeschiera,notintoit。TheinterviewislikewiseplacedatPonteMolino。andatGovernolo,attheconfluxoftheMincioandtheGonzaga。bishopofMantua,erectedatabletintheyear1616,inthechurchofthelatterplace,commemorativeoftheevent。DescrizionediVeronaadelasuaprovincia。C。11,p。126。—M。]
  [Footnote64:Sistatiminfestoagmineurbempetiissent,grandediscrimenesset:sedinVenetiaquoferetractuItaliamollissimaest,ipsasolicoeliqueclementiaroburelanquit。Adhocpanisusucarnisquecoctae,etdulcedinevinimitigatos,&c。ThispassageofFlorusiii。3isstillmoreapplicabletotheHunsthantotheCimbri,anditmayserveasacommentaryonthecelestialplague,withwhichIdatiusandIsidorehaveafflictedthetroopsofAttila。]
  [Footnote65:ThehistorianPriscushadpositivelymentionedtheeffectwhichthisexampleproducedonthemindofAttila。
  Jornandes,c。42,p。673]
  [Footnote66:ThepictureofRaphaelisintheVatican;thebassoorperhapsthealtorelievoofAlgardi,ononeofthealtarsofSt。Peter,seeDubos,ReflexionssurlaPoesieetsurlaPeinture,tom。i。p。519,520。BaroniusAnnal。Eccles。A。D。
  452,No。57,58bravelysustainsthetruthoftheapparition;
  whichisrejected,however,bythemostlearnedandpiousCatholics。]
  BeforethekingoftheHunsevacuatedItaly,hethreatenedtoreturnmoredreadful,andmoreimplacable,ifhisbride,theprincessHonoria,werenotdeliveredtohisambassadorswithinthetermstipulatedbythetreaty。Yet,inthemeanwhile,Attilarelievedhistenderanxiety,byaddingabeautifulmaid,whosenamewasIldico,tothelistofhisinnumerablewives。^67
  Theirmarriagewascelebratedwithbarbaricpompandfestivity,athiswoodenpalacebeyondtheDanube;andthemonarch,oppressedwithwineandsleep,retiredatalatehourfromthebanquettothenuptialbed。Hisattendantscontinuedtorespecthispleasures,orhisrepose,thegreatestpartoftheensuingday,tilltheunusualsilencealarmedtheirfearsandsuspicions;
  and,afterattemptingtoawakenAttilabyloudandrepeatedcries,theyatlengthbrokeintotheroyalapartment。Theyfoundthetremblingbridesittingbythebedside,hidingherfacewithherveil,andlamentingherowndanger,aswellasthedeathoftheking,whohadexpiredduringthenight。^68Anarteryhadsuddenlyburst:andasAttilalayinasupineposture,hewassuffocatedbyatorrentofblood,which,insteadoffindingapassagethroughthenostrils,regurgitatedintothelungsandstomach。Hisbodywassolemnlyexposedinthemidstoftheplain,underasilkenpavilion;andthechosensquadronsoftheHuns,wheelingroundinmeasuredevolutions,chantedafuneralsongtothememoryofahero,gloriousinhislife,invincibleinhisdeath,thefatherofhispeople,thescourgeofhisenemies,andtheterroroftheworld。Accordingtotheirnationalcustom,theBarbarianscutoffapartoftheirhair,gashedtheirfaceswithunseemlywounds,andbewailedtheirvaliantleaderashedeserved,notwiththetearsofwomen,butwiththebloodofwarriors。TheremainsofAttilawereenclosedwithinthreecoffins,ofgold,ofsilver,andofiron,andprivatelyburiedinthenight:thespoilsofnationswerethrownintohisgrave;thecaptiveswhohadopenedthegroundwereinhumanlymassacred;andthesameHuns,whohadindulgedsuchexcessivegrief,feasted,withdissoluteandintemperatemirth,abouttherecentsepulchreoftheirking。ItwasreportedatConstantinople,thatonthefortunatenightonwhichheexpired,MarcianbeheldinadreamthebowofAttilabrokenasunder:andthereportmaybeallowedtoprove,howseldomtheimageofthatformidableBarbarianwasabsentfromthemindofaRomanemperor。^69[Footnote67:
  Attila,utPriscushistoricusrefert,extinctionissuaetempore,puellamIldiconomine,decoram,valde,sibimatrimoniumpostinnumerabilesuxores……socians。Jornandes,c。49,p。683,684。
  Heafterwardsadds,c。50,p。686,FiliiAttilae,quorumperlicentiamlibidinispoenepopulusfuit。PolygamyhasbeenestablishedamongtheTartarsofeveryage。Therankofplebeianwivesisregulatedonlybytheirpersonalcharms;andthefadedmatronprepares,withoutamurmur,thebedwhichisdestinedforherbloomingrival。Butinroyalfamilies,thedaughtersofKhanscommunicatetotheirsonsapriorright。SeeGenealogicalHistory,p。406,407,408。]
  [Footnote68:ThereportofherguiltreachedConstantinople,whereitobtainedaverydifferentname;andMarcellinusobserves,thatthetyrantofEuropewasslaininthenightbythehand,andtheknife,ofawomanCorneille,whohasadaptedthegenuineaccounttohistragedy,describestheirruptionofbloodinfortybombastlines,andAttilaexclaims,withridiculousfury,—S'ilneveuts'arreter,hisblood。